اراده مضروب – تباهی کامل – بخش سوم

یکی از مطالب مهمی که پیشتر بدان اشاره کردم، آنچیزی بود که آگوستین در پاسخ به پلیجیوس مطرح کرد: اراده آزاد انسان، که بخاطر گناه مضروب گشته است.

در بین اعتراضاتی که در این راستا مطرح می گردد تضاد بظاهر آشکاری است که در این مطلب مشهود است.» انسان اراده آزاد دارد ولی قادر به اطاعت، پذیرش و مطابعت خدا نیست.» چگونه است که وجود اراده آزاد انکار نمی شود در حالی که قابلیت و توانایی پذیرش و متابعت خدا در شخص غایب است. هر چندبنظر می رسد که این گفته در صورت و ظاهر مسئله در تضاد با خودش است اما در حقیقت چنین نیست. پیش از هر چیزی باید معترف شد که هر گاه در مورد آزادی اراده انسان صحبت می کنیم این آزادی بدان معنی نیست که انسان قادر است هر آنچه را که در سر می پروراند انجام دهد. ما از انجام بسیاری از کارها معذوریم چون قابلیت انجام آن را نداریم. بنابراین مفهوم واژه آزاد را نباید بدون حرص و مرز دانست. آدم پس از گناه کردن و نتیجتأ تباهی طبیعت وی، هنوز نیز قادر است که آزادانه تصمیم گرفته انتخاب کند، اما این آزادی اراده ای که کتاب مقدس از آن صحبت می کند را از کف داد.

جان کالوین در کتاب خود اصول اساسی ایمان مسیحی از آگوستین نقل قول کرده می گوید که پدران کلیسا بخصوص آگوستین از واژه اراده به بندگی رفته امتناع می ورزیدند و آگوستین مصر بود تا بر آزاد بود اراده انسان تاکید کند تا اینکه این فرصت را از کسانی که به این بهانه پروانه به گناه کردن را می یافتند بگیرد.[1] اما آنچه آگوستین و کالوین بر ارائه آن کوشا، بیان این حقیقت بود که اراده انسان سقوط کرده است و تنها آنچیزی را برمی گزیند که طبیعت گناه آلود وی تمایل دارد. اراده انسان فرصت جسم او و امیال نفسانی اش گشته است. انسان آزاد است که خدا را اطاعت کند اما آزادانه بر او پشت کرده به عداوت با وی می پردازد.

آر. سی. اسپرول در کتاب خود بنام «الهیات اصلاح شده چیست؟» به تمایل شدید ما به گناه کردن و طغیان از اوامر الهی اشاره می کند. اشتیاقی که ما را بر آن وا می دارد تا گزینه دیگر را که اطاعات خدا می باشد، براحتی نادیده گرفته آن را رد کنیم. او به داستان کوتاهی اشاره می کند که در آن یک دزد، مرد بخت برگشته ای را در گوشه ای بدام انداخته و از او کیف پولش را مطالبه می کند و به وی می گوید: «یا پولت را بده و یا جانت را می گیرم»  سپس از این داستان اینگونه نتیجه گیری می کند که این شخص مظلوم با اینکه گزینه های زیادی ندارد و یکی بدتر از دیگری است، اما در هر حال آزاد است تا یکی از دو گزینه موجود یعنی که تسلیم کردن کیف پولش و یا از دست دادن جان شیرینش می باشد را انتخاب  کند. او می تواند کیف پولش را به سارق داده و جانش را حفظ کند و یا می تواند از دادن کیف پولش امتناع ورزیده جانش را از دست دهد، که البته انتخاب چندان عاقلانه ای نمی نماید چون به هرحال سارق، کیف پولش را نیز پس از کشتن وی صاحب خواهد شد. گزینه ها محدود است اما به هر حال گزینه هایی هستند که شخص به آزادی قادر به انتخاب یکی از آنها می باشد. بنابراین وی با استفاده از این مثال به این نتیجه می رسد که ما مطابق آن تمایلی که قدرت بیشتری در ما دارد گزینه های خود را انتخاب می کنیم. و این گزینش انتخابی است که پیش از نجات همیشه استوار باقی می ماند.[2]

پولس رسول در رساله خود به رومیان در اینباره می گوید:

» آنچه می کنم نمی دانم زیرا آنچه می خواهم نمی کنم بلکه کاری را که از آن نفرت دارم بجا می آورم. پس هرگاه کاری را که نمی خواهم بجا می آورم، شریعت را تصدیق می کنم که نیکوست. و الحال من دیگر فاعل آن نیستم بلکه آن گناهی که در من ساکن است. زیرا می دانم که در من یعنی در جسدم هیچ نیکویی ساکن نیست، زیرا که اراده در من حاضر است اما صورت نیکو کردن نی. زیرا آن نیکویی را که می خواهم نمی کنم، بلکه بدی را که نمی خواهم می کنم. (رومیان 7: 15- 19)

این داستان هر یک از ما است، که پس از تولد تازه با گناه دست و پنجه نرم می کنیم. انسانی که هنوز تولد تازه را ندارد با این چالشها روبرو نمی شود و آزادانه سرسپرده گناه و امیال نفسانی خویش است. انسانی که تباه شده است و فیض مسیح را دریافت ننموده، دائمأ و بصورت مستمر خواهشهای جسم خود را به انجام رسانده و به خدا پشت می کند.

مسیح خداوند در انجیل یوحنا اینگونه می گوید:

» روح است که زنده می کند و اما از جسد فایده ای نیست. کلامی که من به شما می گویم، روح و حیات است. ولیکن بعضی از شما هستند که ایمان نمی آورند، زیرا که عیسی از ابتدا می دانست کیانند که ایمان نمی آورند و کیست که او را تسلیم خواهد کرد.پس گفت: از این سبب به شما گفتم که کسی نزد من نمی تواند آمد مگر آنکه پدر من، آن را بدو عطا کند. در همان وقت بسیاری از شاگردان او برگشته، دیگر با او همراهی نکردند. آنگاه عیسی به آن دوازده گفت: آیا شما نیز می خواهید بروید؟ شمعون پطرس به او جواب داد: خداوندا نزد که برویم؟ کلمات حیات جاودانی نزد او است» (یوحنا 6: 63- 68)

شخصی که مرده است نخست نیاز به زنده شدن دارد تا بتواند از خود واکنش نشان دهد. اول باید اشتیاق و تمایل مطابعت به خدا در او تقویت یابد تا قادر باشد در برابر گزینه دیگر که همانا طغیان و عداوت با خدا است ایستاده، مقاوت نماید. به همین جهت است که مسیح گفت «کسی نمی تواند بیاید»

البته این مطلب بسیار هولناک است! اساسأ هنگامی که کنترل اوضاع و شرایط از دست ما خارج می شود چندان احساس خوشایندی نمی کنیم. انسان همیشه در پی این است تا همه امور تحت نظارت و حاکمیت وی به پیش رود. حرکتی نابجا، واقعه ای غیرمنتظره همه ما را آشتفه حال و پریشان می گرداند. به همین جهت است که در کتابفروشی ها شاهد کتب بسیاری در باب قدرت و توانایی های انسان هستیم کتبی که به ما می آموزند چگونه این قابلیتها، استعدادها و پهنه اقتدار خود را گسترش دهیم. با کمال تاسف چنین تعالیمی در کلیسا هم جای پیدا کرده و بسیاری در پی ارزش نهادن به مقام خود در مسیح هستند. خودشناسی! اقتدار خود را بیابیم و از اختیارات الهی که به ما بخشیده شده است استفاده کنیم. جیمز وایت در کتاب خود «آزادی کوزه گر» به اصرار کلیسا در تاکید به آزادی انسان اشاره می کند و می گوید:

“مذهب آدمی پیوسته مروج افسانه خودگرائی انسانی است: آزادی مطلقی که خارج از چهارچوب اراده الهی عمل می کند. «انسان صاحب سرنوشت خویش است» گویی این شعار مذاهب انسانی است، نه تنها دیگر مذاهب، بلکه شعار بسیاری از ایمانداران در مسیحیت امروز است. چند بار شاهد آن بوده اید که واعظ چنین موعظه کرده است: » برای انتخاب شما، خدا رای خود را به نفعتان داده است، شیطان نیز بر علیه شما رای خود را اعلام کرده و اکنون نتیجه نهایی بسته به رای شما است.؟”[3]

آنچه اینجا در چهارچوب آموزه تباهی انسان مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد، دو بخش اساسی را مورد پوشش قرار می دهد: اراده و حاکمیت مطلق خدا و اراده شکسته شده و مضروب انسان. مارتین لوتر از اهمیت این مسئله و مرکزیت این آموزه آگاه بود و می دانست که رفع شبه و ابهام از این آموزه، نور بصیرت را بر سایر آموزه های کتاب مقدس خواهد تابانید. دکتر جیمز وایت در کتاب خود «آزادی کوزه گر» که در پاسخ به کتاب دکتر گایسلر[4] به نگارش در آورد به کتاب مارتین لوتر، در «اسارت اراده»[5] که ارسمس را مورد خطاب قرار می دهد اشاره می کند. مارتین لوتر به ارسمس اینگونه می گوید:

که محور اصلی و آن اصل بنیادی که لوتر از آن سخن به میان می آورد. گزینش الهی (حاکمیت خدا) و تباهی انسان (اسارت اراده انسان) است.[6]

معمولأ در گفتگوها و مباحثات الهیاتی مشکل زمانی جدیتر می شود که طرفین متوجه این واقعیت می گردند که هر دو گروه از واژگان مشترک اما معانی گوناگون در گفتگوی خود بهره می جویند. بارها در مکالمه با برادران و خواهرانم در مسیح شاهد این مطلب بودم که با اینکه هر دو از یک واژه واحد برای انتقال افکار خود استفاده می کردیم، اما آنچه در نظر داشتیم شباهت چندانی بیکدیگر نداشت. و این خود زمینه عدم تفاهم را ایجاد کرده باعث ابهام می گردد. آنچه در اینجا مد نظر است واژه حاکمیت خدا است. در نظر نخست شاید اینگونه آید که تعریف ما نیز از این واژه یکسان است، اما زمانیکه مسئله اراده آزاد انسان به میان می آید، تعاریف معنای پیشین خود را نمی دهند. کالونیست ها و آرمنین ها هر دو به حاکمیت خدا معترفند اما زمانی که انسان وارد صحنه می شود این همفکری عمر چندانی ندارد. دکتر نورمن گایسلر از ضمره افرادی است که در تغییر مفهوم عبارات مشکل چندانی ندارد. او در کتاب خود به نام «برگزیده اما آزاد» با توسل به این روش در تلاش دفاع از الهیات آرمنین بوده که البته بنظر حقیر بنده چیزی جز ایجاد ابهام، خدشه دار ساختن معانی تاریخی بسیاری از عبارات الهیاتی، انجام نداده است. او با معاوضه کردن نام موضع آرمنین به «کالونیست متعادل» و تغییر معانی عبارت به دلخواه خود به این ابهامات رنگ بیشتری بخشیده است. او و سایر آرمنین ها نیز چنین برخوردی با معنای حاکمیت خدا و ارتباط آن با اراده آزاد انسان دارند. اگر صحبتهای این دسته را خلاصه کنیم باید بگوییم که ایشان بر این عقیده هستند که اگر خدا اراده آزاد انسان را از وی بگیرد در حق او چیزی انجام نداده است جز سلب مقام انسانیت وی از او. بنابراین اگر حاکمیت خدا را بنوعی معنی کنیم که اراده آزاد انسان به معنای واقعی آزاد نباشد در تعریفمان دچار تضاد منطقی گشته ایم. و اگر خدا انسان را آزاد خلق کرده است و اگر این اراده آزاد انسان هرگز از او گرفته نمی شود (حتی پس از سقوط آدم) در اینصورت نباید خدا را به عنوان مقدر کننده زندگی انسان و اعمال وی نگریست. اگر خدا مقدر کننده زندگی انسان باشد، نتیجه منطقی از این پیش فرض چیزی نیست جز گرفتن مسئولیت از انسان در قبال کارها و زندگی وی.  انسان نمی تواند آزادی خود را از دست بدهد، هر چند که گناه آدم، خلقت و انسان را تحت تاثیر قرار داده است اما این به قیمت مخدوش شدن اراده آزاد انسان نیانجامید.

چنین موضوعی گایسلر و آرمنین ها را بصورت خودکار وا می دارد تا آموزه گناه اولیه را به آنگونه که کتاب مقدس برای ما تشریح کرده و کلیسا آن را فهمیده است بیان نکنند. انسان بخاطر گناه مضروب گشته اما اراده او شکسته نیست. انسان گناهکار است اما هنوز هم سرشت او تا به آن اندازه ای تباه نگشته است که قابلیت واکنش مثبت به خدا را از دست داده باشد. اما پرسشی که در این میان انسجام منطقی این موضع را به هم می ریزد این است که با در نظر داشتن پیش فرض منطقی که اعلام گشت، چگونه است که این گروه بر این اعتقاد دارند که ایمانداران پس از رستاخیز در روز قیامت، هنگامی که ابدیت را در حضور خدا سپری خواهند کرد، قابلیت گناه کردن را نخواهند داشت؟ آیا خدا انسان را در زندگی پس از مرگ از مقام انسانیت ساقط خواهد ساخت؟[7] چگونه است که تعریف آزادی اراده انسان در آسمان جدید و زمین جدید بر طبق تعریف موضع کالونیزم جایز است اما بکار بستن همان تعریف در حیات وی بر روی زمین ملعون و سرشت گناهکار به مقام والای انسانی وی خدشه وارد خواهد کرد؟ در راستای این مباحثات حاکمیت مطلق خدا نیز بخشی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد که در فصل بعد بدان خواهم پرداخت.

---

[1] Institute of Christian Religion p162 (2.2.8)

[2] What is Reformed Theology by R.C.Sproul  p134

[3] Potters Freedom by James White p77.

[4] Chosen but free by Dr. Normen Geisler

[5] Bondage of Will

[6] Potters Freedom by James White p35

[7] گایسلر معتقد است که یکی از خصوصیات ویژه انسان که او را با سایر حیوانات متمایز می سازد اراده آزاد وی است که در صورت صلب این امتیاز از وی او به مقام حیوانی نزول خواهد یافت

ادوین کشیش آبنوس

مارچ 2011